Veerkracht kun je ontwikkelen!

Maandagochtend om 5 uur klinkt het startschot. Gespannen stap je op de fiets. De frisse ochtendlucht vult je longen terwijl de zon langzaam boven de horizon verschijnt. Je vertrekt vol energie naar Harlingen, de wind in je haren. In Franeker haal je de tweede stempel, gevolgd door Dokkum en Leeuwarden. De tocht verloopt voorspoedig, totdat plotseling de hemel opengaat. Zonder regenjas trotseer je de stortbui, bikkelhard tegen de wind in. Nat, koud en met verstijfde spieren bereik je Bolsward. Ondanks de tegenslag zet je door. Bij familie thuis geniet je van een warm bord macaroni en een dampende douche wast de kou en ontmoediging van je af. Met hernieuwde moed stap je weer op de fiets, klaar om de onderste helft te volbrengen. Met een sterke wil en doorzettingskracht, fiets je alsnog de hele fietselfstedentocht uit. Onder luid gejuich fiets je over de finish in Bolsward en ontvang je een kruisje. Dat is wat we veerkracht noemen. 

Ieder jaar fietsen duizenden mensen met Pinksteren de fietselfstedentocht. Een prachtige fietstocht van 235 kilometer langs de 11 Friese steden. Misschien heb jij de tocht al eens gefietst of wil je het nog doen. Zeker een aanrader! Het is een mooie tocht met altijd onverwachte uitdagingen of tegenslag. Een uitgelezen kans om je veerkracht te trainen dus!

Zoals de fietser obstakels en uitdagingen ondervindt, komen we in het dagelijks leven ook allemaal tegenslagen, uitdagingen en obstakels tegen. Een vergadering wordt last minute afgezegd, er komt een vervelende spoedklus tussendoor en er ontstaat een conflict met een collega. Dit zijn momenten waarop we onze veerkracht kunnen testen en trainen. 

Maar wat is veerkracht nu precies? Dat is best nog wel ingewikkeld. Is het een eigenschap, een superkracht, een hulpbron of een dynamisch proces? In dit artikel duiken we veerkrachtig de diepte in:

• Wat is veerkracht?
• Waarom is veerkracht belangrijk?
• Kenmerken van een veerkrachtig persoon
• Hoe kun je veerkracht ontwikkelen?

Wat is veerkracht?

Veerkracht is het vermogen om te herstellen en soms zelfs te groeien van tegenslagen, stress en veranderingen. Het is een dynamisch proces dat tijd kost en samengaat met vallen en opstaan. Hoe groot de uitdagingen zijn en hoe vaak je er mee te maken krijgt, bepaalt de duur van het herstel en/of groei.

Vroeger werd veerkracht gezien als een aangeboren eigenschap of superkracht, nu wordt het duidelijk gedefinieerd als een proces. Iemand is niet veerkrachtig maar iemand handelt veerkrachtig. Soyez, vooraanstaand veerkracht onderzoekster, formuleerde na uitgebreid onderzoek de volgende definitie:

“Veerkracht is het proces waarin iemand zich op een positieve manier aanpast aan stress of tegenslag die hem of haar potentieel uit evenwicht brengt, en waardoor het functioneren en het mentale welbevinden behouden of herwonnen wordt.” – Soyez [1]

Veerkracht is dus een dynamisch proces waarbij de persoon zelf invloed heeft maar ook factoren uit de omgeving. Zo kunnen huishoudens, wijken, scholen, organisaties of zelfs hele samenlevingen ook veerkrachtig zijn [2]. Het gaat er dan om hoe een gemeenschap als geheel omgaat met tegenslag. Je kunt je vast voorstellen dat een veerkrachtig individu de gemeenschap veerkrachtiger maakt en dat het andersom ook zo werkt. Een veerkrachtige gemeenschap kan een individu helpen veerkrachtiger met een tegenslag om te gaan. 

Kritieke voorwaarden van veerkracht

Er zijn twee kritieke voorwaarden voor veerkracht: tegenslag en positieve aanpassing [1]. Allereerst heb je tegenslagen nodig om sterker te worden en te ontdekken wat voor jou goed werkt om met lastige situaties om te gaan. Eigenlijk om je veerkracht te trainen. Daarnaast is een positieve aanpassing na de tegenslag belangrijk. Dat stukje gaat eigenlijk over de uitkomst van veerkracht: herstel en groei. 

Stel je hebt net een belangrijke presentatie gegeven en het ging niet helemaal zoals je had gehoopt. Dat is een tegenslag die voelt als een zwaar gewicht op je schouders. In plaats van je te laten overweldigen door teleurstelling, ga je na wat je anders had kunnen doen en wat je ervan kunt leren. Op die manier til je het gewicht als het ware op en maak je ruimte voor groei. De volgende keer sta je misschien nog sterker in je schoenen (positieve aanpassing). 

Waarom is veerkracht belangrijk?

Veerkracht is belangrijk omdat het je helpt om te gaan met tegenslagen, sterker te worden en flexibel om te gaan met veranderingen. Vooral dat laatste is belangrijk in een snel veranderende wereld. Daarnaast is uit onderzoek gebleken dat veerkracht je mentale gezondheid kan bevorderen, je algehele welzijn verbetert én je helpt om beter te presteren op het werk [3 – 6]. 

De 4 hulpbronnen van veerkracht

In 2023 publiceerde TNO een groot onderzoek naar veerkracht [7]. Het belang van hulpbronnen voor veerkracht werd benadrukt. Zijn er hulpbronnen aanwezig en hebben mensen daar toegang toe? Hulpbronnen spelen een cruciale rol bij het ontwikkelen en versterken van veerkracht. Ze vormen de basis vanwaar je verder kunt bouwen om steeds handiger met stress, tegenslagen en uitdagingen om te gaan. TNO definieert vier verschillende hulpbronnen: sociale, psychologische, culturele en materiële.

Sociale hulpbronnen

Sociale relaties zijn cruciaal voor onze veerkracht. Onderzoek toont aan dat sociale steun een buffer kan vormen en invloed heeft op belangrijke biologische systemen zoals het stresssysteem. Sociale interactie kan een ontspannen effect op het stresssysteem hebben en dat bevordert herstel. 

Zowel persoonlijke relaties met familie en vrienden als bredere sociale netwerken zoals buurtgemeenschappen, scholen en werkplekken dragen bij aan je veerkracht. Maar ook sociale hulpbronnen die iets verder weg staan zoals professionele hulpverleners of instellingen. 

Het leuke van sociale hulpbronnen? Je bent niet alleen en kunt steun vinden bij mensen uit je omgeving. En je kunt het omdraaien. Jij kunt een belangrijke hulpbron zijn bij het ontwikkelen van iemands veerkracht in jouw omgeving. 

Psychologische hulpbronnen

Samen met de sociale hulpbronnen zijn de psychologische hulpbronnen het belangrijkst voor individuele veerkracht [8]. Volgens onderzoek van Soyez zijn er drie essentiële vaardigheden voor veerkracht: emotie en stressregulatie, flexibiliteit en omgaan met tegenslagen [1]. 

Voor emotie en stressregulatie zijn er verschillende strategieën die je kunt inzetten. Van acceptatie, tot ademhaling, mindset, reflectie en anders interpreteren. Welke strategie goed werkt verschilt per persoon en per situatie. Je wilt daarom een soort toolbox ontwikkelen met verschillende vaardigheden zodat jij in meerdere situaties handig om kunt gaan met een tegenslag en stress. Dat maakt je veerkrachtiger. 

Omgaan met tegenslag is cruciaal voor het ontwikkelen van veerkracht. Het is namelijk door de ervaringen met moeilijkheden dat je leert hoe je met uitdagingen om kunt gaan en sterker uit de situatie kunt komen. 

Flexibiliteit is belangrijk omdat veerkracht heel situatie specifiek is. Heb je een manier gevonden om handig met stress om te gaan in situatie X? Super! Weet ook dat het heel goed kan zijn dat die strategie morgen net even anders werkt of in situatie Y misschien wel helemaal niet. Het is dus belangrijk dat jij je kunt aanpassen aan veranderende omstandigheden. 

Door deze drie vaardigheden te trainen, leer je welke strategieën het beste werken voor jou in verschillende situaties. Je zult veerkrachtiger worden en erop vertrouwen dat je uitdagingen aan kunt gaan. 

Culturele hulpbronnen

Naast de mensen om je heen en je eigen kennis en vaardigheden heb je ook te maken met wie je bent en waar je vandaan komt. Daarom zijn culturele hulpbronnen ook van belang voor veerkracht. Het gaat om je waarden (wat vind je belangrijk), en je identiteit (wie ben jij en bij welke groepen hoor je). Maar het gaat ook over tradities en gewoonten binnen je familie of cultuur en inspirerende verhalen. 

Culturele hulpbronnen zijn belangrijk omdat ze een houvast en een gevoel van betekenis kunnen geven in uitdagende tijden. Je kunt altijd terugvallen op je waarden, identiteit of verhalen en gewoonten uit je cultuur. 

Materiële hulpbronnen

Materiële hulpbronnen zijn in essentie de tastbare dingen die je nodig hebt om te overleven en goed te functioneren. Je kunt hierbij denken aan een dak boven je hoofd, voldoende voedsel, kleding en een stabiel inkomen. Eigenlijk de basisbehoeften. Je kunt je goed voorstellen dat wanneer jij je zorgen maakt over een volgende maaltijd of het kunnen betalen van de huur, dat dit een enorme impact heeft op het mentale en fysieke welzijn en daarmee ook op veerkracht. Materiële hulpbronnen zorgen voor een stabiele basis. Als die basis ontbreekt, wordt het veel moeilijker om veerkrachtiger te zijn en/of worden. 

Veerkracht ontwikkelen

Veerkracht is een dynamisch proces dat constant in ontwikkeling is. Want weet je nog? Iemand is niet veerkrachtig maar iemand handelt veerkrachtig. Je kunt dus leren en vooral trainen om veerkrachtiger te worden. Op basis van de 4 hulpbronnen vind je hier een aantal tips om je veerkracht te ontwikkelen. 

Sociale hulpbronnen

• Zoek verbinding met anderen. Stuur eens een berichtje aan een vriend die je een tijd niet gesproken hebt of ga iets doen met vrienden of collega’s. 
• Sluit je aan bij een groep of team. Het gevoel van ergens bij horen is belangrijk en kan je steun geven. Ga jij je aansluiten bij een sportclub, boekenclub, vrijwilligersorganisatie of heel ergens anders? 
• Vraag om hulp als je het nodig hebt en geef eens hulp als een ander er om vraagt. 

Psychologische hulpbronnen

• Ontwikkel een positieve (stress)mindset. Een positieve kijk op stress gaat je helpen uitdagingen aan te gaan en te zien als groeimomenten. Zo kun je sterker worden van tegenslag. 
• Leer doelbewust stress aanzetten. Probeer verschillende technieken zoals sporten, spierspanning, muziek of ademhaling en komt erachter wat voor jou goed werkt om bewust stress op te zoeken. 
• Leer doelbewust ontspannen. Nadat je stress (bewust) hebt opgezocht is het belangrijk om te ontspannen en te herstellen. Ben jij er al achter wat voor jou goed werkt? Misschien wel mindfulness, meditatie, ademhaling of muziek? 
• Ga aan de slag met innovatieve Kana tools om handig te worden met stress!   

Culturele hulpbronnen

• Zoek naar gedeelde waarden. Verbind je met mensen uit je omgeving die dezelfde waarden hebben als jij. Daar zul je steun vinden als je het nodig hebt.
• Verbind je met je eigen cultuur of onderzoek een andere cultuur. Zo leer je naar uitdagingen te kijken vanuit verschillende perspectieven. 
• Vier feesten die passen bij je cultuur of tradities van je familie. Samen dingen doen geeft een gevoel van verbondenheid. 

Materiële hulpbronnen

• Maak een budget zodat je overzicht krijgt van je inkomsten en uitgaven.
• Spaar voor een noodfonds, zo ben je beter voorbereid op onverwachte tegenslagen en uitgaven.
• Vraag om hulp als je financiële uitdagingen of problemen ervaart. Er zijn verschillende organisaties die hulp kunnen bieden. 

Het ontwikkelen van veerkracht is best ingewikkeld. De sociale en psychologische hulpbronnen zijn het belangrijkst, maar niet de enige hulpbronnen om je veerkracht te ontwikkelen. Wees nieuwsgierig en flexibel zodat je op alle vier vlakken tools en strategieën kunt ontdekken en ontwikkelen om veerkrachtiger te worden. En onthoudt, veerkracht gaat altijd samen met tegenslag! Daar word je sterker van! 

Veerkracht ontwikkelen met Kana 

Er zijn verschillende psychologische hulpbronnen die kunnen bijdragen aan veerkracht. Het stresssysteem speelt daar een belangrijke rol bij. Als jij namelijk weet hoe je stresssysteem werkt, dan kun je er mee leren spelen. Je kunt ontdekken en trainen wat voor jou werkt om je stresssysteem uit te zetten voor ontspanning en herstel. En juist ook ontdekken en trainen wat voor jou werkt om je stresssysteem aan te zetten voor stress en focus. Als je stress en herstel bewust kunt inzetten, dan kun je slimme ritmes maken tussen stress en herstel en je stressbereik vergroten. Je stressbereik laat zien hoe goed jij kunt ontspannen en hoe goed jij kunt stressen. Het laat de rek op jouw systeem zien. Met meer rek en grip op je stressysteem kun je beter sturen en handiger met uitdagende situaties omgaan. 

Je mindset ten opzichte van stress is daarbij ook van groot belang. Met een positieve kijk op stress ben je ervan overtuigd dat stress goed voor je is, dat het helpt met presteren en doelen behalen en dat het je welzijn verbetert. Een positieve stressmindset zorgt er ook voor dat je eerder zult denken ‘ah lekker stress’ en daarmee juist een uitdaging aangaat. Je weet inmiddels hoe belangrijk het is om uitdagingen aan te gaan als je veerkrachtiger wilt worden! 

Kana Virtual Reality en Kana Daily Life

We hebben twee innovatieve tools ontwikkeld waarmee je onder andere je veerkracht kunt trainen: Kana VR en Kana Daily Life. 

Kana VR is een serious virtual reality game met realtime HRV biofeedback. Op een tropisch eiland ontdek je jouw persoonlijke stresssysteem, word je er handig mee en ontwikkel je een positieve stressmindset. De serious game is hartstikke leuk en meermaals bewezen effectief. 

Kana Daily Life is een app met sensor en (realtime) HRV biofeedback. In het dagelijkse leven kun je met de sensor jouw persoonlijke stresssysteem ontdekken, handig worden met stress en een positieve stressmindset ontwikkelen. Je kunt bijvoorbeeld een spannende vergadering of ontspannende lunch meten om te kijken hoe je daarop reageert. 

Zowel in VR als met de app in het dagelijkse leven kun je strategieën ontwikkelen die voor jou goed werken om je stresssysteem aan en uit te zetten. Zo vergroot je jouw toolbox van strategieën die je tijdens stress en tegenslag kunt gebruiken om handig met de situatie om te gaan en veerkrachtiger te worden. 

Neem vrijblijvend contact op 

Ben je benieuwd wat de tools specifiek voor jou en je organisatie kunnen betekenen? Neem vrijblijvend contact met ons op. We vertellen je er graag meer over want we zijn ontzettend enthousiast over onze tools en zijn ervan overtuigd dat het ook jou iets bijzonders kan brengen! Je kunt contact opnemen met Lieke (lieke@kana.care) en Afke (afke@kana.care) of even bellen naar +31 58 216 178 1. 

Literatuur

1. Soyez, V. (2022). Een conceptueel model en instrument voor veerkracht. In Eindrapport – Addendum (pp. 3–17). https://www.vlaanderen.be/cjm/sites/default/files/2023-07/Addendum_Eindrapport_veerkracht.pdf
2. Fan Y, Lyu X. Exploring Two Decades of Research in Community Resilience: A Content Analysis Across the International Literature. Psychol Res Behav Manag. 2021;14:1643-1654.
3. Arrogante, Ó. (2014). Mediación de la resiliencia entre burnout y salud en el personal de Enfermería. Enfermería Clínica, 24(5), 283–289. https://doi.org/10.1016/j.enfcli.2014.06.003
4. McKenzie, C. T., Kent, M. P., & Volero, A. (2022). A cross‐sectional study investigating mental health and resilience among pre‐doctoral students at a US dental school. Journal Of Dental Education, 86(12), 1620–1627. https://doi.org/10.1002/jdd.13080
5. McKenzie, C. T., Kent, M. P., & Volero, A. (2022). A cross‐sectional study investigating mental health and resilience among pre‐doctoral students at a US dental school. Journal Of Dental Education, 86(12), 1620–1627. https://doi.org/10.1002/jdd.13080
6. Wang, A., Tang, C., Song, J., Fan, C., Wang, W., Chen, Z., & Yin, W. (2022). Association of individual resilience with organizational resilience, perceived social support, and job performance among healthcare professionals in township health centers of China during the COVID-19 pandemic. Frontiers in Psychology, 13. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.1061851
7. Fekkes, M., De Wolff, M., & Rutgers, L. (2023). EEN METAONDERZOEK NAAR INDIVIDUELE EN COLLECTIEVE VEERKRACHT VAN DE SAMENLEVING. In ZonMw, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, & Vereniging van Nederlandse Gemeenten, TNO (TNO 2023 R10055). https://publications.tno.nl/publication/34641437/wbgUsh/TNO-2023-R10055.pdf
8. Ungar, M. (Ed.). (2021). Multisystemic resilience: Adaptation and transformation in contexts of change. Oxford University Press.