Mannen gaan beter met stress om dan vrouwen

Een tijdje geleden schreef ik een artikel over de verschillen in HRV tussen mannen en vrouwen. Dit keer kijken we naar de verschillen in stressreactie. Het is een uitdaging om nog meer te leren over de onderliggende mechanismen. Juist die complexiteit maakt het zo interessant. Hoe meer ik te weten kom over dit onderwerp, hoe sterker ik me ook realiseer dat er nog zoveel meer te leren is. Maar ook dat de kennis, wetenschap en data van Kana tools die we al wel kunnen vergaren, ons helpt om de stresssystemen van mannen en vrouwen beter te begrijpen. 

Vorige week luisterde ik een podcast van Dr. Gianni Faelens over fibromyalgie en chronische pijn [1]. Tijdens deze podcast werd ik geïnspireerd door de gastspreekster, dr. Brenda de Petter. Ze vertelde over de gendered stressresponse. Het gaat over de verschillen in de manier waarop mannen en vrouwen reageren op stress. De verschillen worden beïnvloed door een combinatie van biologische, sociale en psychologische factoren. Zo zijn er verschillen zichtbaar in coping, hormonen en de hersengebieden die actief zijn tijdens stress, 

Onthoud tijdens het lezen van dit artikel dat ieder stresssysteem uniek is (wij hebben er duizenden gemeten en nog nooit een dubbele gezien:). De individuele verschillen in het stresssysteem zijn groot. Dus wat er gemiddeld voor mannen of vrouwen geldt, hoeft dus niet voor iedere man of vrouw zo te zijn. Er is altijd nuance. 

In dit artikel gaan we kijken naar de verschillende manieren waarop vrouwen en mannen met stress omgaan. We verdiepen door verder te kijken naar de rol van hormonen en de activiteit in onze hersenen.

Wat is stress? 

In de basis is stress een natuurlijke reactie van je lijf op een verandering. Met een stressreactie probeert je lijf een nieuw normaal te creëren, een soort balans zodat je oké bent in de nieuwe situatie. Voor mannen en vrouwen geldt dat de stressreactie werkt via het autonome zenuwstelsel en de HPA-as.

Wist je dat vrouwen doorgaans meer stressvolle levensgebeurtenissen ervaren dan mannen [2, 3]? En dat mannen vaak heviger reageren op stress met een onmiddellijke reactie in het autonome zenuwstelsel [1]? 

Je ervaart stress vooral als iets belangrijk voor je is of wanneer je waarden of doelen in het gedrang zijn. Het is hartstikke belangrijk dat je stress voelt! Je ervaart ook stress wanneer de uitdaging voor jou gevoel groter is dan wat je aan kunt. Het komt er dan op aan hoe je met stress en uitdagingen omgaat.  

Hoe mannen en vrouwen omgaan met stress 

De manier waarop mensen met stress omgaan noemen we coping. Je kunt coping zien als jouw stress strategie. Op het gebied van coping zijn interessante verschillen zichtbaar tussen mannen en vrouwen. Zo zetten mannen vaker problem focused coping in om met hun stress om te gaan en vrouwen vaker emotionele coping [4]. 

Mannen lossen problemen op

Met problem focused coping zet je strategieën in die gericht zijn op het aanpakken van de oorzaak van stress. Je zet directe maatregelen in om de stressor te verminderen of weg te nemen. Denk hierbij aan plannen, informatie zoeken en actie ondernemen. 

Dus stel je hebt een werkgerelateerde stressor. Je moet volgende week een belangrijke presentatie geven en je voelt je overweldigd. In plaats van je zorgen te maken, maak je een gedetailleerd plan van aanpak. Je zorgt voor kleine en beheersbare taken en plant voldoende tijd in voor het oefenen. 

Of een ander voorbeeld: je hebt een lekke band. In plaats van te denken hoe onhandig en vervelend een lekke band is, stap je in de actiemodus en los je het probleem (de stressor) op. Je plakt of vervangt de band. 

Problem focused coping wordt vaak als de ‘betere’ copingstijl gezien omdat er aanzienlijke voordelen aan gelinkt worden. Het verbeterd bijvoorbeeld de mentale gezondheid, kwaliteit van het leven en prestaties tijdens hoge stress [5-7]. Voor mannen zorgt problem-focused coping zelfs voor een lagere kans op depressie vergeleken met vrouwen [8, 9].   

Vrouwen toveren met emoties

Met emotionele coping zet je strategieën in die gericht zijn op het reguleren van emoties die ontstaan door stress. In plaats van dat je de oorzaak van de stress aanpakt richt je je op jouw emotionele reactie. Emotionele coping is bijvoorbeeld praten met familie, vrienden of een professional, acceptatie, positieve zelfspraak, mindfulness of emoties uiten door te huilen, schreeuwen of praten. 

Dus stel je hebt een werkgerelateerd stressor. Je moet volgende week een belangrijke presentatie geven en je voelt je overweldigd. Dan ga je bijvoorbeeld met collega’s of vrienden praten, moedig je jezelf aan om de uitdaging aan te gaan en/of accepteer je dat het presenteren samen met zenuwen gaat. 

Of een ander voorbeeld: je hebt een lekke band. Misschien word je er wel boos of verdrietig van. Emotionele coping zou dan het bellen van een vriend of je moeder zijn om erover te praten. Je richt je dan op de emoties die de situatie oproept in plaats van het probleem direct op te lossen. 

Vrouwen zijn meer geneigd emotionele coping te gebruiken door een hogere emotionele sensitiviteit en culturele verwachtingen. De voordelen van emotionele coping zijn verbeterde mentale en fysieke gezondheid en een gevoel van verbondenheid door sociale support [10, 11]. Echter zijn vrouwen (misschien wel door emotionele coping) doorgaans vatbaarder voor stressgerelateerde aandoeningen als depressie en angstklachten [12].

Is problem focused coping beter dan emotionele coping?

Nee, problem focused coping is niet altijd beter dan emotionele coping. Beide soorten coping worden gelinkt aan positieve gezondheid. Zoals je hebt kunnen zien in de voorbeelden van de presentatie en de lekke band kunnen deze vormen van coping ook prima naast elkaar bestaan en elkaar soms zelfs versterken. Dan heb je voor de presentatie een goede voorbereiding én grip op je stress en emoties tijdens de presentatie. 

Er zijn situaties waarbij problem focused coping beter werkt. Als het een stressor is waar je controle over hebt en waar je direct iets aan kunt doen, bijvoorbeeld een lekke band, dan is problem-focused coping de beste manier. Echter, wanneer je een stressor ervaart waar je geen controle over hebt, iets wat je niet zomaar kunt veranderen, dan is emotionele coping beter. Bijvoorbeeld bij ziekte of financiële problemen, je kunt het vaak niet direct oplossen en daarom is het beter om sociale steun te zoeken en je emoties te reguleren. 

Met problem focused coping onderneem je sneller actie en verdwijnt of vermindert de impact van de stressor. Met emotionele coping blijft de stressor en leer je bijbehorende stress en emoties reguleren. Dit is een langer proces waarbij de stressor blijft. Misschien is dat ook wel één van de redenen dat vrouwen doorgaans vatbaarder zijn voor stressgerelateerde aandoeningen zoals depressie en angstklachten [12]. 

Dus mannen zullen van nature eerder een probleem aanpakken en vrouwen reguleren hun emoties rondom de stressor beter. Wat maakt dat vrouwen en mannen zo verschillend met stress omgaan? Daarvoor gaan we kijken naar de hormonen en het brein. 

En ja, natuurlijk zijn er ook vrouwen die hartstikke goed banden kunnen plakken en ook mannen die graag praten :D

Genderverschillen in hormonen

Een bekende stressreactie is de fight or flight response voor mannen én vrouwen. Wist je dat deze respons bij mannen sterker is en dat vrouwen van nature vaker voor een tend-and-befriend reactie gaan? Dat komt mogelijk door een verschil in hormonen als androgenen (mannelijke hormonen), oestrogenen en oxytocine. 

De fight or flight response van mannen

De fight or flight response is een reactie van je lichaam op mogelijk gevaarlijke, nieuwe of spannende dingen en gebeurtenissen. Bij deze response komt veel adrenaline en cortisol vrij. Zo bereid je lichaam zich voor om te gaan vechten of vluchten met/van de stressor. 

Waarom komt de fight or flight response sterker voor bij mannen? Dat kan te maken hebben met de sterke en onmiddellijke reactie van mannen op stress. Maar ook met testosteron. Er is een link tussen sympathische activiteit (je gaspedaal) en agressief gedrag. Agressief gedrag kan nuttig zijn als je letterlijk moet vechten met een stressor. 

Het mooie van de fight or flight stressreactie is dat het ontworpen is om je verder te kunnen helpen bij de dingen die je tegenkomt in je leven. Het vechten en vluchten hoeven we tegenwoordig niet meer zo letterlijk te nemen. Vechten kun je in dit geval zien als het aangaan van de stressor en vluchten als het vermijden van de stressor. 

Zie je hier al een link ontstaan tussen de fight or flight response en problem focused coping? Het vechten, ofwel het aangaan van de stressor, is natuurlijk precies wat je met problem focused coping ook doet. De stress en energie die door de fight or flight response vrijkomt helpen je in actie te komen. Het gebeurt ook weleens dat een stressor niet wordt aangegaan. In dat geval zie je vluchtgedrag en kunnen mannen zich bijvoorbeeld verliezen in afleiding als drank, gamen of gokken. 

De tend and befriend response van vrouwen

De tend and befriend response is een reactie op stress waarbij vrouwen zorgen voor zichzelf en anderen sociale steun zoeken. Dit gedrag is bedoeld om vrouwen zelf en hun kinderen te beschermen en stress te verminderen. Het onderhouden van vriendschappen en zoeken van sociale steun helpt bij het beschermen. 

De tend and befriend response heeft een sterke link met emotionele coping. Ook hier gaat het niet over het aangaan van de stressor maar juist over het omgaan met de gevoelens en emoties die erbij komen kijken. 

Het hormoon oxytocine en vrouwelijke hormonen als oestrogeen lijken een belangrijke rol te spelen bij de tend and befriend response. Oxytocine verhoogt bijvoorbeeld het gevoel van verbondenheid en vertrouwen en vermindert stress en angst [13-16]. Daarnaast lijkt oestrogeen zowel de tend and befriend response als emotionele coping te versterken. Oestrogeen wordt gelinkt aan hogere emotionele sensitiviteit en empathie [17].  

De stressresponse van mannen en vrouwen

De fight or flight response lijkt sterker bij mannen en de tend and befriend response wordt vaker in verband gebracht met vrouwen. Dit verschil komt mede door geslachtshormonen zoals je hebt kunnen lezen. Dezelfde hormonen spelen ook een rol bij de verschillen in breinactiviteit bij stress tussen mannen en vrouwen. 

Voordat we daarmee verder gaan wil ik eerst nog benadrukken: Vrouwen kunnen ook de fight or flight response vertonen en mannen kunnen ook de tend and befriend response vertonen. Het is opnieuw afhankelijk van de stress en de situatie. Dus zoals ik eerder al benoemde is ook hier een beetje nuance op zijn plaats. 

Genderverschillen in breinactiviteit

Eigenlijk vind je in de hersenen nog meer bevestiging voor de verschillende manieren waarop mannen en vrouwen met stress omgaan. Je zult zien dat er bij mannen hersengebieden actiever zijn die meer met actie, planning en uitvoering te maken hebben. Terwijl bij vrouwen juist hersengebieden actiever zijn die meer met emotie en geheugen te maken hebben. 

Er gaan zo een aantal hersengebieden voorbij komen en om je een beetje mee te nemen in het verhaal gaan we de belangrijkste gebieden eerst even bij langs. Allereerst de prefrontale cortex (PFC). De prefrontale cortex zit aan de voorkant van je hoofd. De PFC bestaat uit meerdere gebieden waaronder de dorsomediale PFC (dmPFC) en de ventromediale (vmPFC). Trek eens een denkbeeldige horizontale streep op het midden van je voorhoofd. Tussen je wenkbrauwen en de streep vind je jouw vmPFC. Dit gebied helpt je emoties begrijpen en reguleren en helpt je op een sociale manier met anderen om te gaan. Ongeveer tussen de denkbeeldige streep en je haarlijn ligt de dmPFC. Dit gebied is betrokken bij (in)actie, het is je strategische planner die je helpt om je gedrag aan te passen aan veranderende omstandigheden. 

Naast de PFC hebben we nog de hippocampus. De hippocampus zit in het midden van je brein en is onderdeel van je limbische systeem. Het limbische systeem is onwijs belangrijk voor je emoties. De hippocampus zelf is belangrijk voor het maken van nieuwe herinneringen, het vinden van de weg en het beïnvloeden van je emotionele reacties. 

Heb je al een idee welke gebieden actiever zijn bij mannen onder stress en welke bij vrouwen onder stress? 

Mannelijke hersenactiviteit bij stress

Bij mannen zorgt een hogere activiteit in de dmPFC (je strategische planner) voor het ervaren van minder stress [2]. Als er hogere activiteit in de hippocampus is (voor geheugen en emotie) dan ervaren mannen meer stress. Dus onafhankelijk van hoeveel stress er echt is, gaat het hier om de ervaring die mannen hebben. Dat is al interessant he. Dus meer hersenactiviteit in de dmPFC zorgt voor meer rust, logisch want het sluit goed aan bij problem-focused coping en de fight or flight response. 

Dan moeten we het nog even hebben over de vmPFC (emoties begrijpen en reguleren). Wanneer de activiteit in dit gebied constant hoog is zorgt het er bij mannen voor dat ze minder doelgericht worden en dat ze moeite krijgen met acceptatie, impuls control en hun emotionele reactie [2]. Maar wanneer de hersenactiviteit in de vmPFC tijdens de stress langzaam toeneemt, dan helpt het mannen juist beter hun emoties te reguleren in het moment. 

Vrouwelijke hersenactiviteit bij stress

Bij vrouwen zorgt een hogere activiteit in de linker hippocampus (voor geheugen en emotie) voor het ervaren van minder stress [2]. Als er hogere activiteit in de dmPFC is (je strategische planner), dan ervaren vrouwen meer stress. Dat is grappig, het subjectief ervaren van stress is met deze hersengebieden precies tegenovergesteld voor mannen en vrouwen. Maar ook dit is best wel weer logisch. De hippocampus is onderdeel van het limbische systeem en nauw betrokken bij emoties. Dat sluit goed aan bij emotionele coping en de tend and befriend response van vrouwen. 

Hoe kan het dat de linker hippocampus zorgt voor betere regulatie tijdens stress? Dat komt mogelijk doordat de hippocampus betrokken is bij verbale geheugenprocessen en het gebruik van verbale emotieregulatiestrategieën [2, 18]. Simpel gezegd is de hippocampus betrokken bij praten over de stress, emotie en gebeurtenis. 

Hersenactiviteit bij stress

Er zijn dus duidelijke verschillen zichtbaar in de hersenactiviteit bij mannen en vrouwen tijdens stress. De uitkomst, dus dat mensen met stress om kunnen gaan, is wel gelijk. Alleen is er een andere route. 

Nog even samenvatten

Om de hersenen scherp te houden beginnen we dit keer bij vrouwen. Vrouwen gebruiken van nature vaker emotionele coping om met stressoren om te gaan. Bij onveranderbare stressoren waar je geen controle op hebt, heeft dit gezondheidsvoordelen. Echter is het risico op stressgerelateerde klachten zoals depressie en angst groter. In lijn met emotionele coping hanteren vrouwen vaker de tend and befriend stressresponse waarbij ze verzorgen, beschermen en verbinden. Oxytocine en vrouwelijke hormonen stimuleren de tend and befriend stressresponse. Tot slot kunnen we een soort van bevestiging in de hersenen vinden voor de manier waarop vrouwen met stress omgaan. Een hogere activiteit in de hippocampus zorgt namelijk voor subjectief minder stress. Mogelijk komt dat doordat vrouwen dan beter met emotie en stress om kunnen gaan. 

Mannen gebruiken van nature vaker problem focused coping om met stressoren om te gaan. Ze lossen de stressor graag snel op of gaan het compleet vermijden. Daarin zie je de voorkeur voor de fight or flight response van mannen ook al terugkomen. De sterke, onmiddellijke fysieke reactie op stress kan er aan bijdragen dat mannen aan staan en in actie willen komen (of vluchten) om de stressor te verwijderen. Cortisol, adrenaline en testosteron spelen hierbij een belangrijke rol. Tot slot kunnen we ook bij mannen een soort van bevestiging in de hersenen vinden voor de manier waarop ze met stress omgaan. Een hogere activiteit in de dmPFC (je strategische planner) zorgt voor subjectief minder stress. Mogelijk komt dat doordat mannen dan beter met stress om kunnen gaan. 

Hoe ga jij met stress om?

Herken je thuis op je werk of in een andere situatie verschillen in stressreacties tussen mannen en vrouwen of zie je individuele verschillen? Interessant he?! Voor iedereen werkt het stresssysteem uniek. Dus het is niet zo zwart wit als hier beschreven wordt. Mannen en vrouwen maken beide gebruik van emotionele coping en problem focused coping. Ook maken ze beide gebruik van de fight or flight response en de tend and befriend response. 

Door meer inzichten te delen over de verschillen tussen mannen en vrouwen snappen we misschien beter waarom mensen soms op een bepaalde manier reageren. En kunnen we nog gerichter met individuen aan de slag om meer grip te krijgen op het persoonlijke stresssysteem.  

Herken jij jezelf meer in het vrouwelijke stresssysteem of juist meer in het mannelijke stresssysteem? En hoe zou je dan meer grip op je eigen stresssysteem kunnen krijgen? 

Dus of mannen nu beter om gaan met stress dan vrouwen? Daar is niets over te zeggen. Het is compleet afhankelijk van de situatie en het individu!

Literatuur

1. dr. Gianni Faelens. (2024, 8 oktober). Dr. Brenda de Petter – Fibromyalgie & chronische pijn – Wat, waarom, en hoe verder? [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=j-wLtRdFFZ4
2. Goldfarb, E. V., Seo, D., & Sinha, R. (2019). Sex differences in neural stress responses and correlation with subjective stress and stress regulation. Neurobiology Of Stress, 11, 100177. https://doi.org/10.1016/j.ynstr.2019.100177
3. Costa, C., Briguglio, G., Mondello, S., Teodoro, M., Pollicino, M., Canalella, A., Verduci, F., Italia, S., & Fenga, C. (2021). Perceived Stress in a Gender Perspective: A Survey in a Population of Unemployed Subjects of Southern Italy. Frontiers in Public Health, 9. https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.640454
4. Bale, T. L., & Epperson, C. N. (2015). Sex differences and stress across the lifespan. Nature Neuroscience, 18(10), 1413–1420. https://doi.org/10.1038/nn.4112
5. Rawn, K. P., & Keller, P. S. (2021). Habitual use of psychological coping strategies is associated with physiological stress responding during negative memory recollection in humans. Stress, 25(1), 30–39. https://doi.org/10.1080/10253890.2021.2007372
6. Shimazu, A., & Schaufeli, W. B. (2007). Does Distraction Facilitate Problem-focused Coping with Job Stress? A 1 year Longitudinal Study. Journal Of Behavioral Medicine, 30(5), 423–434. https://doi.org/10.1007/s10865-007-9109-4
7. Shermeyer, L., Morrow, M. T., & Mediate, N. (2018). College students’ daily coping, mood, and quality of life: Benefits of problem‐focused engagement. Stress And Health, 35(2), 211–216. https://doi.org/10.1002/smi.2847
8. Chen, S., & Sun, P. (2019). Gender differences in the interaction effect of cumulative risk and problem-focused coping on depression among adult employees. PLoS ONE, 14(12), e0226036. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0226036
9. Chang, O. D., Ward, K. P., & Lee, S. J. (2024). Examining Coping Strategies and Mental Health during the COVID-19 Pandemic: Evidence for the Protective Role of Problem-Focused Coping. Health & Social Work, 49(3), 175–184. https://doi.org/10.1093/hsw/hlae018
10. Hoyt, M. A., Llave, K., Wang, A. W., Darabos, K., Diaz, K. G., Hoch, M., MacDonald, J. J., & Stanton, A. L. (2024). The utility of coping through emotional approach: A meta-analysis. Health Psychology. https://doi.org/10.1037/hea0001364
11. Gurvich, C., Thomas, N., Thomas, E. H., Hudaib, A., Sood, L., Fabiatos, K., Sutton, K., Isaacs, A., Arunogiri, S., Sharp, G., & Kulkarni, J. (2020). Coping styles and mental health in response to societal changes during the COVID-19 pandemic. International Journal Of Social Psychiatry, 67(5), 540–549. https://doi.org/10.1177/0020764020961790
12. Kessler, R. C., Petukhova, M., Sampson, N. A., Zaslavsky, A. M., & Wittchen, H. (2012). Twelve‐month and lifetime prevalence and lifetime morbid risk of anxiety and mood disorders in the United States. International Journal Of Methods in Psychiatric Research, 21(3), 169–184. https://doi.org/10.1002/mpr.1359
13. Cardoso, C., Ellenbogen, M. A., Serravalle, L., & Linnen, A. (2013). Stress-induced negative mood moderates the relation between oxytocin administration and trust: Evidence for the tend-and-befriend response to stress? Psychoneuroendocrinology, 38(11), 2800–2804. https://doi.org/10.1016/j.psyneuen.2013.05.006
14. Olff, M., Frijling, J. L., Kubzansky, L. D., Bradley, B., Ellenbogen, M. A., Cardoso, C., Bartz, J. A., Yee, J. R., & Van Zuiden, M. (2013). The role of oxytocin in social bonding, stress regulation and mental health: An update on the moderating effects of context and interindividual differences. Psychoneuroendocrinology, 38(9), 1883–1894. https://doi.org/10.1016/j.psyneuen.2013.06.019
15. Onaka, T., & Takayanagi, Y. (2019). Role of oxytocin in the control of stress and food intake. Journal of Neuroendocrinology, e12700. https://doi.org/10.1111/jne.12700
16. Neumann, I. D., & Slattery, D. A. (2016). Oxytocin in General Anxiety and Social Fear: A Translational Approach. Biological Psychiatry, 79(3), 213–221. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2015.06.004
17. Yukawa, S. (2005). Sex Differences in Relationships among Anger, Depression, and Coping Strategies of Japanese Students. Psychological Reports, 97(3), 769–776. https://doi.org/10.2466/pr0.97.3.769-776
18. Tamres, L. K., Janicki, D., & Helgeson, V. S. (2002). Sex Differences in Coping Behavior: A Meta-Analytic Review and an Examination of Relative Coping. Personality And Social Psychology Review, 6(1), 2–30. https://doi.org/10.1207/s15327957pspr0601_1