De besmettelijkheid van stress in de zorg

Sara, begeleider in een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking, had een cliënt onder haar hoede die moeite had met veranderingen. Toen er een onverwachte verandering in het dagprogramma plaatsvond, raakte de cliënt erg overstuur en begon te schreeuwen en te slaan. Sara probeerde de cliënt te kalmeren, maar de situatie escaleerde. Door haar eigen stress en de stress van de cliënt werd het steeds moeilijker om rustig te blijven. Uiteindelijk lukte het haar om de situatie te de-escaleren, maar ze voelde zich na afloop uitgeput en emotioneel.

Als mensen zijn we constant bezig met het inschatten van sociale interacties. Deze sociale referentie beïnvloedt onze eigen emotionele ervaringen [1]. Dat zie je ook in het voorbeeld van Sara. 

Stress is besmettelijk

In de zorg, en met name bij cliënten met moeilijk verstaanbaar gedrag (MVG), is de sociale interactie tussen cliënt en zorgverlener erg belangrijk. Vaak lees je over de stress van cliënten en hoe inzicht daarin de zorg en kwaliteit van leven kan verbeteren. Dat is belangrijk en goed dat het er is. Maar heb je dit wel eens omgedraaid? 

Met andere woorden, ben jij je als zorgverlener altijd bewust van jouw emoties en je stress als je samenwerkt met een cliënt? Je emoties en gedrag kunnen een grote impact hebben op de emotionele toestand van de cliënt. 

Het kan zomaar zo zijn dat je dit effect onderling met collega’s of je partner al eens ervaren hebt. Je komt op de gang een collega tegen en je ziet haar lichaamshouding, haar gezichtsuitdrukking en je hoort hoe snel ze praat. Of je partner komt thuis van werk en doet de deur net te hard dicht. Je weet direct dat hij of zij een stressvolle dag heeft gehad. Binnen enkele seconden gaat je hartslag omhoog en klem je onbewust je kaken op elkaar of voel je de spanning in je opgetrokken schouders. Cliënten kunnen precies hetzelfde ervaren als jij (onbewust) gestresst binnenstapt. 

Jouw sympathische activatie, je stress, zorgt ervoor dat ook je cliënt snel zijn of haar gaspedaal intrapt, hij/zij is besmet met stress. Dat is een logisch effect en al in meerdere onderzoeken bevestigd [2-4]. 

De effecten van stress 

Hoewel stress vaak een negatieve naam heeft, is het niet slecht. Sterker nog, als zorgverlener heb je stress nodig om goed voor je cliënten te kunnen zorgen. Stress zorgt ervoor dat je alert bent, dat je energie hebt, snel kunt reageren en kunt presteren. Een belangrijke sidenote hierbij is dat alleen maar aan staan van stress niet goed is. Korte ontspan momentjes gedurende een dag zijn essentieel. 

Stress kan ook ingewikkeld zijn. Helemaal als je niet goed begrijpt wat er gebeurt en wat je voelt. Je kunt je voorstellen dat stress daarom een enorme uitdaging kan zijn voor cliënten met moeilijk verstaanbaar gedrag (MVG) en/of cliënten in de hoog intensieve beveiligde zorg (HIBB). Stress kan dan ook andere (nadelige) effecten hebben zoals verwarring, frustratie of onrust. 

De vicieuze cirkel

Stress bij de zorgverlener kan zorgen voor kleine veranderingen in non-verbale communicatie zoals gezichtsuitdrukkingen, lichaamshouding en stemtoon. Cliënten met MVG kunnen dit oppikken en dat leidt vaak tot onrust of verwarring. De cliënt reageert dan op de stress van de zorgverlener. Het onvoorspelbare of onverwachte gedrag van de cliënt kan de stress van de zorgverlener weer vergroten. Eigenlijk precies wat je zag gebeuren in het voorbeeld van Sara. Doordat de zorgverlener en de cliënt elkaar met stress besmetten, kan een situatie escaleren. Het is dan zaak dat de zorgverlener handig wordt met stress en weet hoe de rust en ontspanning terug kan keren.   

Wat kun je als zorgverlener doen met stress? 

Allereerst is het belangrijk dat jij je als zorgverlener bewust bent van je eigen stress. Ja, je hebt stress nodig om te presteren en je werk goed te kunnen doen. Maar je moet er ook voor zorgen dat je voldoende ontspannen bent zodat je cliënt ook beter kan ontspannen. Bovendien zorgt ontspanning ervoor dat je meer informatie binnen kunt krijgen en zo mogelijk een situatie beter kan inschatten. 

Wist je dat de manier waarop we naar stress kijken net zo besmettelijk is als stress zelf? Onderzoek van Oveis en collega’s uit 2020 toont dat aan [5]. Zelfs wanneer maar één persoon in een team stress als functioneel ziet en het zo inzet, ervaren collega’s daar voordelen van. Van de positieve stressmindset zijn effecten aangetoond op het gebied van gezondheid en prestatie:

• Betere zuurstofrijke bloedtoevoer naar de hersenen en spieren [6]
• Verbeterde besluitvorming [7]
• Uitdagingen aan durven gaan in plaats van vermijden [8]

Dat is winst voor jou als zorgverlener, voor je team van collega’s en voor je cliënten. Onderzoek naar de effecten van een positieve stressmindset bij cliënten met MVG en/of cliënten in HIBB is nog niet gedaan. Maar je kunt je vast indenken dat ook zij baat zullen hebben bij een positieve stressmindset.  

Een positieve stressmindset is de overtuiging dat stress nuttig en positief is, dat het goed is voor je gezondheid en welzijn en dat je het kunt gebruiken om te presteren en doelen te halen.

Dan nog een laatste tip voor jou als zorgverlener om handiger om te gaan met stress. Werken in de HIBB en met cliënten met MVG is uitdagend en vraagt veel van je stresssysteem. Je herkent vast dat je veel aan staat. Dat is logisch en belangrijk. Maar minstens zo belangrijk is dat je af en toe ook even uit staat. Het gaat erom dat je slimme ritmes kunt maken tussen stress en herstel. Gedurende een dag een aantal keer 2 of 3 minuten lummelen heeft al een enorme impact op jouw energie en gezondheid. 

Dus heb je een stressvolle interactie met een cliënt gehad? Kijk of je 2 of 3 minuten voor jezelf kunt pakken om even te ontspannen en op te laden. Doe bijvoorbeeld een rustige ademhalingsoefening of drink doelbewust en mindful een glas water.   

Meer inzicht met Kana Daily Life en Kana Virtual Reality

Weet jij goed hoeveel stress je ervaart als je naar een cliënt gaat? En weet je wat voor jou goed werkt om tussendoor even te ontspannen en te lummelen? Voor velen is dat antwoord nog nee. Zonde, want je hebt net gelezen hoe voordelig het kan zijn als jij je stresssysteem goed snapt en er grip op hebt. 

Met Kana Daily Life, een app met HRV biofeedback, kun je realtime tijdens je werk jouw stresssysteem meten. Je leert wat je meer stress geeft en wat juist effectief werkt om even te ontspannen. Met deze inzichten kun je leren stress voor je te laten werken! 

Het kan zelfs nog leuker! Je kunt real time met je eigen stresssysteem gamen in virtual reality met Kana VR. Zo kun je in een veilige omgeving oefenen wat voor jou goed werkt om je stresssysteem aan te zetten en wat voor jou goed werkt om te ontspannen en herstellen. Dan leer je slimme ritmes maken tussen stress en herstel! Zo kun je er voor jezelf én je cliënt echt zijn. 

Wil je meer weten of heb je interesse om met de tools te werken? Laat een bericht achter en we nemen contact met je op. 

Literatuur

1. Walle, E. A., Reschke, P. J., & Knothe, J. M. (2017). Social referencing: defining and delineating a basic process of emotion. Emotion Review, 9(3), 245–252. https://doi.org/10.1177/1754073916669594
2. West, T. V., Koslov, K., Page‐Gould, E., Major, B., & Mendes, W. B. (2017). Contagious anxiety: Anxious European Americans can transmit their physiological reactivity to African Americans. Psychological Science, 28(12), 1796–1806. https://doi.org/10.1177/0956797617722551
3. Levenson, R. W., & Gottman, J. M. (1983). Marital interaction: physiological linkage and affective exchange. Journal of Personality and Social Psychology, 45(3), 587–597. https://doi.org/10.1037/0022-3514.45.3.587
4. Waters, S. F., West, T. V., & Mendes, W. B. (2014). Stress contagion. Psychological Science, 25(4), 934–942. https://doi.org/10.1177/0956797613518352
5. Oveis, C., Gu, Y., Ocampo, J. M. A., Hangen, E. J., & Jamieson, J. P. (2020b). Emotion Regulation Contagion: stress reappraisal promotes challenge responses in teammates. Journal of Experimental Psychology: General, 149(11), 2187–2205. https://doi.org/10.1037/xge0000757
6. Jamieson, J. P., Hangen, E. J., Lee, H. Y., & Yeager, D. S. (2017). Capitalizing on appraisal processes to improve affective responses to social stress. Emotion Review, 10(1), 30–39. https://doi.org/10.1177/1754073917693085
7. Kassam, K., Koslov, K., & Mendes, W. B. (2009). Decisions under distress. Psychological Science, 20(11), 1394–1399. https://doi.org/10.1111/j.1467-9280.2009.02455.x
8. Beltzer, M., Nock, M. K., Peters, B. J., & Jamieson, J. P. (2014). Rethinking Butterflies: The affective, physiological, and performance effects of reappraising arousal during social evaluation. Emotion, 14(4), 761–768. https://doi.org/10.1037/a0036326